Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) 12. Bakanlar Konferansı (MC12) Cenevre’deki merkezinde yapılıyor. Dört buçuk yıl sonra yapılan ilk DTÖ Bakanlar Konferansı sırasında, salgınla mücadele, balıkçılık sübvansiyonları, tarım reformu ve DTÖ reformu gibi önemli ve acil konular tartışılacak.

Açılış törenine katılan Çin heyetine başkanlık yapan Çin Ticaret Bakanı Wang Wentao, genel kurul toplantısında yaptığı konuşmada, Çin’in, merkezinde DTÖ’nün olduğu çok taraflı ticaret sistemini sağlam şekilde desteklediğini söyledi. Çin, 2001 yılında “DTÖ’ye katıldığında”, herkesin bu “yeni katılmış kimsenin” DTÖ’ye 20 yıl sonra değerli destek sağlayacağını hayal etmesi zordu.

DTÖ, çok taraflılık için sadece temel bir platform değil, aynı zamanda bir bayraktır. DTÖ, küreselleşmenin teşvik edilmesinde ve ticari refahı gerçekleştirmede büyük bir olumlu rol oynamıştır. Bugün bile merkezinde DTÖ’nün olduğu çok taraflı ticaret sistemi hala uluslararası ticaretin köşe taşıdır. Ancak şimdi DTÖ bazı zorluklarla karşı karşıya bulunuyor. Bazı Batı medyası, DTÖ’nün, “en korkunç anlarından biriyle karşı karşıya olduğunu” bildirdi ve hatta bazısı kuruluşun dağılmayla karşı karşıya bulunduğunu ve bu mekanizmanın “ciddi tehlikede” olduğu uyarısında bulundu.

ABD’NİN KONTROL EDİLEMEZ KORUMACILIK VE TEK TARAFLILIK EĞİLİMİ

DTÖ’nün şu anda karşı karşıya olduğu zorlukların, Washington’da son yıllarda giderek artan kontrol edilemez korumacılık ve tek taraflılık eğilimiyle yakından ilişkili olduğuna dikkat çekilmelidir. Son derece çıkarcı “Önce Amerika” politikası altında Washington, defalarca DTÖ kurallarını ıskartaya çıkardı, kendisine uygun olmayan ilgili kuralları görmezden geldi ve reddetti ve hatta DTÖ’nün otoritesine ciddi şekilde zarar veren tek taraflı yaptırımları uygulamak için hakemlik mekanizmasını es geçti. Devam eden bakanlar konferansından hemen önce ABD, DTÖ’nün “Yüksek Mahkemesi” olanak bilinen Temyiz Organı’nın doğrudan askıya alınmasına sebep olan Temyiz Organı yargıçlarının seçim sürecinin yeniden başlatılmasıyla ilgili öneriyi 54. kez reddetti. DTÖ’nün üç temel fonksiyonundan biri olan anlaşmazlıkların çözüm merkezinin felce uğratılması, DTÖ’nün kuruluşundan bu yana en ciddi krizdir.

Washington aynı zamanda, birçok vesileyle DTÖ’nün mevcut mekanizmasıyla ilgili memnuniyetsizliğini alenen ifade ederek, bu mekanizmanın Çin’in çıkarlarına çalışılmasına ve gelişmiş ülkelerden yararlanmasına izin verdiğini iddia etti. Washington yönetimi, Çin’in, büyük ölçüde ABD’ye birçok malı “haksızca” sattığı ve DTÖ mekanizmasını kullandığı için DTÖ’ye girdikten sonra dünyanın ikinci büyük ekonomisi olduğuna inanıyor. Bazı ABD medyası, Çin’in DTÖ’yü “başarısızlığa uğrattığını” bile iddia etti. Ancak aslında Çin’in DTÖ’ye girmesinden bu yana geçen 21 yılda Çin’in küresel ekonomik büyümeye katkısı ortalama olarak yaklaşık yüzde 30’u buldu, bu tipik bir kazan-kazan durumudur ve birçok ülke bunu görmekten mutludur.

DTÖ 164 ÜYESİ İLE UZUN BİR YOL KATETTİ

Başlangıçta ABD’nin liderliği altında kurulan DTÖ, dünyada en önemli çok taraflı ticaret mekanizmasıdır. Ancak ABD, DTÖ’nün aşama aşama Washington’un kontrolünden çıktığını ve egemenliği için “yeşil yol” sağlayamadığını fark ettiğinde, DTÖ ile ilgili tutumu değişti. ABD, sadece DTÖ’nün kuralları ve ilkelerini tamamen hiçe saymamakla kalmadı, aynı zamanda uluslararası ticarette hukukun üstünlüğünü savunan Temyiz Organı’nda yargıçların seçim sürecini de engelledi.

İstatistiklere göre, son yıllarda ABD tarafından uygulanan ticari korumacı önlemlerin toplam miktarı bini aşarak dünyada ilk sırada yer alıyor. ABD, sadece kendi çıkarına hizmet eden uluslararası kurallara bağlı kalıyor ve çıkarına hizmet etmeyen kuralları ise görmezden geliyor. Washington’ın iki yüzlülüğü, küstahlığı ve bencilliği DTÖ’de en belirgin şekilde yansıdı. Ancak çok taraflılık, süper bir güç olarak ABD’nin bile karşı olamayacağı genel bir eğilimdir. DTÖ Genel Direktörü Ngozi Okonjo-Iweala’nın toplantının açılışında yaptığı konuşmada söylediği gibi, DTÖ tarafından temsil edilen çok taraflılık enstrümanı en iyisidir. DTÖ’nün etkili işleyişi, küresel ticaret refahını korumanın temelidir ve merkezinde DTÖ’nün olduğu çok taraflı ticaret sistemini sürdürmek, yeniden teyit edilmesi gereken DTÖ reformunun ön kabulü olmalıdır. Ayrıca, en acil görevimizin, DTÖ Temyiz Organı’nın işleyişini yeniden düzenlemek ve DTÖ’nün otoritesini desteklemek ve küreselleşmeye zarar vermeye devam eden tek taraflılığı ve ticari korumacılığı reddetmek olduğuna inanıyoruz.

DTÖ, bugün 164 üyesiyle uzun bir yol katetti ve serbest ticareti desteklemek ve kolay olmayan sayısız çetin görüşmeler yoluyla farklılıkları gidermek için bir dizi mekanizma oluşturdu. ABD bu 164 ülkenin tek bir parçası olmaktan memnun olmamasına rağmen, bu ülke DTÖ’ye hâkim olamayacak. Çok taraflılık bazı aksiliklerle karşı karşıya kalabilir, ancak bu ileri doğru adım atmasını engellemez. Bu konferans hangi başarıyı sağlarsa sağlasın, gerçek şu ki 164 üyenin bir araya gelebilmesi uluslararası toplumun genel iradesini şimdiden gösterdi.